Pytania otwarte i zamknięte - czym się różnią?

Badacz w swoich ankietach może stosować dwa rodzaje pytań: otwarte oraz zamknięte. W przypadku pytań otwartych prosi się respondenta o sformułowanie własnej odpowiedzi. Można go zapytać na przykład: „Co sądzi Pan(i) o sytuacji w polskim górnictwie?” i zostawić miejsce na wpisanie odpowiedzi, lub też poprosić o ustną odpowiedź na pytanie zadane przez ankietera. Problemy może przysparzać konieczność interpretacji odpowiedzi przez badacza a także możliwość udzielenia przez osoby ankietowane odpowiedzi nieadekwatnych w stosunku do intencji badacza.

Z kolei w przypadku pytań zamkniętych prosi się respondenta o wybranie odpowiedzi z listy, którą przedstawia badacz. Zaletą tego typu pytań jest większa jednolitość udzielonych odpowiedzi, dzięki czemu są one łatwiejsze w opracowaniu i porównywaniu. Wadą z kolei jest możliwość nieuwzględnienia niektórych potencjalnych odpowiedzi, jakie mogą pojawić się w wyniku badania. Przykładowo, pytając o pierwszy samochód, jaki nabyli nasi respondenci, nie jesteśmy w stanie wymienić wszystkich istniejących na świecie marek, a może się przecież zdarzyć, że któraś z osób zaczynała jeździć za kierownicą moskwicza czy wołgi. Wyjściem z takiej sytuacji może być umieszczenie odpowiedzi „Inne (Jakie?) .....”.

Zastosowane odpowiedzi powinny być również wzajemnie rozłączne i umożliwiać wybór tylko jednej z nich. Ewentualnie można się posłużyć instrukcją z prośbą do respondenta o wskazanie jednej, najlepszej według niego odpowiedzi.

Kolejną kwestią, o której należy pamiętać przy konstruowaniu pytań jest unikanie przeczeń. Pojawienie się przeczenia w pytaniu może doprowadzić do błędnych interpretacji. Przykładowo, odpowiadając czy zgadzają się ze stwierdzeniem „Władimir Putin nie powinien ponownie kandydować na prezydenta Rosji” przeczenie może zostać przeoczone a udzielona odpowiedź będzie niezgodna z intencją respondenta.

Należy unikać zadawania długich i skomplikowanych pytań. Często respondenci nie mają ochoty, by wczytywać się w tak rozbudowane pytania i starać się je zrozumieć. Osoby badane muszą przeczytać pytanie szybko, bez trudności je zinterpretować, a następnie wybrać lub sformułować odpowiedź.

Wywoływanie do tablicy - o nielosowym doborze próby

W sytuacji, kiedy dobór losowy jest niewłaściwy lub też w ogóle niemożliwy, badanie wymaga zastosowania doboru nieprobabilistycznego. Poniżej przedstawiamy kilka sposobów przeprowadzenia takiej próby.

Po pierwsze, jest to dobór oparty na dostępności badanych. Przykładem może tu być dobór próby przez zatrzymywanie ludzi na ulicy. Metoda ta nie dopuszcza żadnej kontroli nad reprezentatywnością próby. Cieszy się ona dużą popularnością ze względu na łatwość przeprowadzenia i niskie koszty. Może ona być przeprowadzona dla pilotażu kwestionariusza, ale nie powinno się jej stosować do badań grupy jako całości - metoda nie uwzględnia bowiem jej wewnętrznego zróżnicowania.

Drugim sposobem jest dobór celowy lub arbitralny. Polega on na doborze próby na podstawie własnej wiedzy o badanej populacji, a także o celach badań. Przykładem może tu być badanie porównawcze studentów lewicowych i prawicowych, dokonane poprzez dobór próby członków odpowiednich ugrupowań. Tak skonstruowana próba nie pozwoli na pełny opis ani lewicowych ani prawicowych studentów jako całości, może jedna być wystarczająca dla ogólnych celów porównawczych. 

Kolejnym sposobem jest metoda kuli śnieżnej. Procedura ta ma zastosowanie w przypadku, gdy trudno jest odnaleźć członka jakiejś specyficznej populacji, takiej jak nielegalni imigranci czy uchodźcy. W metodzie kuli śnieżnej badacz zbiera dane o kilku członkach danej grupy, których da się odszukać, a następnie prosi je o dostarczenie informacji, pozwalających na przebadanie innych członków, których znają. Reprezentatywność próby wyłonionej tą metodą również nie jest zadowalająca, jest więc ona używana głównie do celów eksploracyjnych.

Ostatnim przedstawionym przez nas sposobem jest dobór kwotowy. Punktem wyjścia jest tu tabela lub macierz opisująca istotne dla badania cechy populacji. Aby dobrać ogólnokrajową próbę kwotową badaczowi może być potrzebna wiedza na przykład o tym, jaki odsetek ludności kraju stanowią ludzie o takich cechach jak: mieszkańcy wsi, zamieszkujący zachodnią część kraju, powyżej 50 lat, zajmujący się rolnictwem itd. Kiedy stworzymy już tabelę zawierającą powyższe kryteria, należy zebrać dane od osób posiadających wspomniane cechy. Potem wszystkim osobom należy przypisać wagę odpowiednią do ich udziału w całej populacji. Mimo, że próba kwotowa przypomina dobór losowy, to jednak jest ona związana z kilkoma problemami. Odchylenia od reprezentatywności mogą wynikać na przykład z faktu, że osoba ankietująca będzie unikać ankietowania, na przykład, osób mieszkających na wsiach pozbawionych publicznego transportu, pomimo tego, że będą one odpowiadać założonym w tabeli kryteriom.

W badaniach społecznych pojęcie respondentów odnosi się do osób, które dostarczają informacji o sobie, umożliwiając jednocześnie badaczowi stworzenie złożonego obrazu grupy, którą respondenci reprezentują. Informator z kolei jest członkiem grupy, który może wypowiedzieć się bezpośrednio o niej. Ważny jest więc dobór informatorów, którzy byliby w jakiś sposób typowi dla badanej grupy – na przykład przeprowadzenie wywiadu wyłącznie ze studentami lub też wyłącznie z kadrą naukową nie pozwoliłaby na przedstawienie całościowego oglądu społeczności akademickiej.